Duurzame Leveranciersketens

Blog (III) door Yvo Hunink & Nina Huijberts

Van over de hele wereld komen de grondstoffen onze kant op. In de transitie naar een duurzame samenleving is er veel winst te behalen in de manieren waarop wij deze grondstoffen en goederen verplaatsen. Hoe komen we duurzaam tot onze voordeur? Hoe brengen we materialen weer terug in de keten? Ofwel, hoe maken we de keten circulair?

In de literatuur wordt er, vergeleken met andere thema’s, veel gesproken over blockchain en web3.0 gerelateerde technologieën als middel om tot duurzamere ketens te komen. De conclusie is daarbij, naast dat er meer onderzoek moet komen, dat blockchain overwegend als positief bekeken wordt om leveranciersketen duurzamer en winstgevender te maken, maar dat er ook nog een hoop barrières zijn te overwinnen.

Dit blog duikt dieper in wat die voordelen en barrières zijn, en poogt om in kaart te brengen welke uitdagingen er nu spelen en welke activiteiten er binnen de coalitie als meest kansrijk worden gezien om grote impact te maken.

Daarnaast worden in dit blog de drie workshop omschreven van de track ‘Duurzame en Circulaire Leveranciersketens’ welke tijdens het DBC evenement van 26 januari worden behandeld. 

Wat is een duurzame leveranciersketen?

Laten we beginnen met een definitie. In de academische literatuur wordt veel gerefereerd aan een definitie die gaat over het organiseren van de materialen, middelen en informatie in ketens, alsmede de samenwerking tussen organisaties terwijl de economische, milieu en sociale impact daarvan beoordeeld wordt in het perspectief van eisen van gebruikers en belanghebbenden.

Om deze brede definitie wat te versmallen, kijken we zeven kernfuncties van duurzame leveranciersketen, zoals vastgesteld door Duitse onderzoekers. Samen helpen deze functies samen het innovatie ecosysteem verder intekenen:

1. Bron – wat is de oorsprong van materialen en tussen producten ?
2. Transformatie – welke veranderingen ondergaat het product of het materiaal?
3. Levering – Hoe wordt het product of materiaal verplaatst?
4. Waardetoevoeging – Welke waardepropositie vervult het product en hoe komt je hiertoe?
5. Klanten – Hoe bereik en stimuleer je klanten om het product te gebruiken?
6. Gebruik – Hoe wordt het product gebruikt en welke impact heeft dat?
7. Herwinning – Hoe kunnen materialen of elementen van het product hergebruikt worden?

Welke uitdagingen staan een duurzame leveranciersketen in de weg?

Hetzelfde onderzoek dat de kernfuncties definieert gaat in op de specifieke pijnpunten die in de weg staan van duurzame ketens en welke voordelen het biedt om ze op te lossen. In het Figuur 1 hieronder zijn deze weergegeven.

Figuur 1 – Pains en Gains gevonden in de literatuur – opgesteld door Yvo Hunink

Om deze uitdagingen voor leveranciersketens op te lossen is een gedeelde informatiebasis essentieel om verduurzaming te waarborgen door traceerbaarheid. In dat perspectief wordt blockchain (en Web3.0 daarachter) vaak als oplossing naar voren geschoven om de hele keten te kunnen verbinden.

Welke voordelen belooft Blockchain?

Over het algemeen zijn onderzoekers van mening dat blockchain gebaseerde supply chain ecosystemen makkelijker duurzaam worden dan supply chain ecosystemen die daar geen gebruik van maken, mits de blockchain natuurlijk degelijk is ontworpen. Daarop verdiepend hebben enkele onderzoekers naar de losse kernfuncties van de supply chain gekeken en gedefinieerd in welke onderdelen van de duurzame leveranciersketen ‘blockchain’ de meeste waarde kan leveren. De conclusie is dat ‘bron, levering, transformatie en herwinning’ de meeste baat bij de beloofde voordelen van blockchain kunnen hebben. De elementen ‘klanten’ en ‘gebruik’ lijken het minst relevant. De waarde propositie elementen die kunnen worden toegeschreven zijn hieronder in Figuur 2 in de blauwe rijen weergegeven.

Echter, het vaststellen van de gewenste waarde propositie is slechts het begin van het ontwerpproces, waar dikwijls waardes ook met elkaar in conflict kunnen staan, of niet voor alle belanghebbenden in de keten gelijk zijn. Web3.0 wereld is een complex speelveld van technische componenten en bijbehorende governance-structuren die met gevoel voor mensen en organisaties aan elkaar moeten worden ontworpen, vanuit een gezamenlijk eigenaarschap over het probleem dat er opgelost moet worden. Het ontwerpproces van blockchain lijkt daarmee bijna meer op het komen tot wetgeving dan ontwikkeling van technologie. Daarmee zijn bepaalde eigenschappen van het werken met en rondom blockchain technologie dus ook als zwakke punten te zien. Zo ook bijvoorbeeld de complexiteit over hoe eigenaarschap over zo’n systeem goed belegd wordt. Dat lijkt dan ook de reden dat het project van ‘s werelds grootste containersvervoersbedrijf is gestrand op ondiepe bodem. Ook zijn daarnaast meer nadelen zoals potentieel hoge energieconsumptie van proof-of-work consensus, flexibiliteit een gebrek aan kennis en kunde en hoge kosten om projecten tot goede uitvoering te brengen.

Tegelijkertijd is web3.0 een ongekende globale kracht, waar mensen van alle disciplines samenwerken om de wereld te herontwerpen, waar steeds meer waarde gecreëerd wordt. Er gebeurt zo veel dat het lastig in één plaatje is samen te vatten, maar daar doen de oranje rijen in Figuur 3 wel een poging toe.

Deze resulterende ‘Web3.0 bingo’ die de twee kleuren samen vormen poogt daarmee het speelveld voor duurzame leveranciersketens samen te vatten. Tijdens het evenement op 26 januari 2023 zal deze bingokaart gebruikt worden om de deelnemers scherp te houden om weg te blijven van jargon en de buzzwords.

Figuur 2 – Blockchain Bingo van Waarden en Componenten – opgesteld door Yvo Hunink

De componenten in het oranje kunnen in verschillende configuraties in elkaar gevlochten worden om een oplossing te bieden voor maatschappelijke problemen waarbij de waarde proposities in het blauw een voorwaarde vormen. Daarbij is techniek zelden meer het struikelblok, maar vooral de afspraken tussen mensen. Die vormen de basis voor de infrastructuur waar een ecosysteem op zal moeten gaan samenwerken. Dat is nog niet zo makkelijk om voor elkaar te krijgen voor wat in de sector multi-echelon supply chains worden genoemd, een optimalisatie over meerdere lagen van de keten.

Daarom verplaatst de discussie zich steeds vaker weg van blockchain als uitgangspunt en wordt er steeds vaker eerst gesproken in termen als federatieve dataspaces, waar de sector bijeen kan komen om afsprakenstelsels in te richten en te koppelen aan technologische standaarden, zoals het International Data Spaces (IDS) en GAIA-X. In de documentatie rondom deze dataspaces wordt ook gesproken over een technisch fundament met web3.0. Uitwerkingen in specifieke sectoren zien we terug in initiatieven als Catena-X voor de auto-industrie.

Echter, hoewel de maatschappelijke baten van het verbinden van de hele keten positief zullen zijn, bestaat er ook weerstand bij sommige partijen om hieraan mee te doen. Dat kan zijn omdat openheid in data de concurrentiepositie kan verslechteren, of simpelweg omdat het te arbeidsintensief is voor kleinere partijen in de haarvaten van het systeem. Verder dan dus alleen een gedeelde basis over datadelen, moet er ook afstemming gevonden worden over welk gedrag door welke partijen gestimuleerd moet worden en welke compensatie daar tegenover mag staan.

Wat gebeurt er in de coalitie rondom duurzame leveranciersketen?

Er zijn meerdere initiatieven waar de partners in de coalitie aan werken, waar de DBC ook betrokken is of wil worden.

Op donderdag 1 december organiseerde de DBC samen met de Nederlandse ambassade, Berlin Partner en Berchain een event in Berlijn over ‘Decentralised Sustainability’. Centraal stond de toegevoegde waarde van blockchaintechnologie binnen de thema’s supply chains, energie en mobiliteit. 

In september 2022 is ook de kick-off geweest van het project ‘hernieuwbare brandstoffen’, met als doel om het doorgeven en valideren van duurzaamheidsinformatie door de keten beter te organiseren met een ecosysteem van verificatie entiteiten, zodat administratieve lasten verlicht kunnen worden in de operatie en rondom compliance voor huidige en toekomstige nationale en Europese wet- en regelgeving, zonder de concurrentiepositie rondom openheid van informatie te beknellen, en zo de verdere opschaling van de sector van hernieuwbare brandstoffen te kunnen belopen. Je zou zelfs kunnen denken aan het koppelen van dit soort systemen aan de wereldwijde koolstofmarkt die aan het ontstaan is.

Uit interviews in de coalitie zijn daarnaast nog 3 andere onderwerpen opgehaald, welke de onderwerpen vormen voor de workshops op het evenement van 26 januari in de track van duurzame leveranciersketen, namelijk:

1. Digitale product paspoorten (TNO)
2. Als Agrifood en tuinbouwsector leren van afsprakenstelsels in andere sectoren (Wageningen Universiteit)
3. Borgen van blockchain prototypes in de supply-chain organisatie (Rijkswaterstaat)

• Digitale Product Paspoorten (TNO)

Al langere tijd gaan er geluiden op om de samenstelling en historie van producten beter vast te leggen. De EU heeft hier gehoor aan gegeven binnen de Ecodesign for Sustainable Products Regulation, waar digitale product paspoorten de norm zullen worden voor steeds meer geselecteerde productgroepen, zoals al het geval is met bijvoorbeeld batterijen of textiel, maar ook steeds meer andere sectoren worden geraakt zoals verpakkingsmaterialen, de bouw en chemische producten. De wetgeving heeft het expliciete doel om ook toonaangevend te zijn voor ontwikkelingen in andere sectoren, zodat product paspoorten ook bij (nog) niet gereguleerde producten ingezet kunnen worden.

In de workshop samen met TNO verkennen we de wereld van product paspoorten. We bespreken de huidige initiatieven die er bestaan binnen ketens om informatie over producten vast te leggen, de business case van product paspoorten en een open discussie over de mogelijke technische invulling hiervan.

• Wat kan de agrifood sector leren van dataspaces in andere sectoren? (Wageningen Universtiteit)

De eerder benoemde data spaces, een verzamelplek voor afsprakenstelsels en technische fundamenten voor datadelen in complexe ecosystemen, is een opbloeiend concept maatschappelijke uitdagingen het hoofd te bieden, vaak in relatie tot leveranciersketens. Sommige sectoren, o.a. de auto-industrie, zijn hier al actief aan de gang.

Vanuit Wageningen Universiteit vindt er al enkele jaren onderzoek plaats rondom het gebruik van blockchain technologie voor de land- en tuinbouwsector, wat geresulteerd heeft in een voorstel voor een infrastructuur waar verschillende onderdelen van het dataecosysteem op dienen te landen, beginnende met de afspraken en gebruikte technieken, het berekenen van milieu impact voetafdrukken en het registreren van gebruikte gewasbeschermingsmiddelen. De vraag is nu hoe dat naar het volgende niveau getild zou kunnen worden om bredere toepasbaarheid in de sector mogelijk te maken. In de workshop verkennen we daarom met Wageningen Universiteit wat de agrifood sector zou kunnen leren van andere sectoren als het gaat om het optuigen van dataspaces.

• Borgen van blockchain prototypes in de supply chain organisatie (Rijkswaterstaat).

Rijkswaterstaat heeft verschillende projecten lopen waarbij prototypes rondom blockchain gebaseerde oplossingen de output zijn. Een daar van is het grondstromen paspoort. Wanneer organisaties grond, bagger of andere bouwstoffen willen gebruiken, moeten zij dit melden bij Rijkswaterstaat. Na goedkeuring volgt een ketenproces van verschillende stappen. Zoals het ontgraven, vervoeren, vermengen en opslaan van grond. Er zijn verschillende ketenpartners bij betrokken, waardoor informatie over grondstromen op meerdere plekken wordt opgeslagen. Deze versnippering maakt het ophalen van deze informatie voor toezicht en handhaving erg arbeidsintensief.

Een bodempaspoort moet daarom transparante inzicht geven door de informatie te registreren van oorsprong, verwerking, gedane onderzoeken en de volumes van het betreffende materiaal bij elk transport of verwerking. Hierdoor kan er efficiënter toezicht worden gehouden, projecten geïmplementeerd worden en vertrouwen in informatie versterkt worden. Dit zal er uiteindelijk toe leiden dat we de leefomgeving beter kunnen beschermen.

Rijkswaterstaat heeft een proof-of-concept van zo’n bodempaspoort laten opmaken, die blockchain als basis gebruikt. Hiermee kan er verder gekeken worden wat er nodig zou zijn om zo’n werkwijze te implementeren. Binnenkort start het volgende project rondom eenzelfde uitdaging, maar dan voor de zoutlogistiek. De vraag is echter: Hoe daarna verder? In deze workshop vraagt Rijkswaterstaat de deelnemers om samen het grote plaatje te schetsen en te ontdekken hoe dit soort prototypes kunnen gaan landen in de organisatie en hoe verschillende stakeholders daarin betrokken moeten worden.

Waar kan de Dutch Blockchain verder van waarde zijn?

Het is de taak van de DBC om hiaten in de ontwikkelingen richting duurzame leveranciersketen op te vullen. Als we kijken naar de essentiële functie-onderdelen zoals in het begin van deze blog genoemd zijn, kunnen we vaststellen dat er nog weinig activiteit in het laatste onderdeel van de keten te zien is, namelijk de herwinning van grondstoffen uit producten. Het sluitend krijgen van de keten, en daarmee een circulaire toekomst, verdiend nóg meer aandacht. Dat is logisch omdat het een relatief nieuwe functie is in veel ketens, maar ook omdat de business case hier vaak moeilijk te sluiten is. Echter juist hier kan een goed ontworpen mechanisme, bijvoorbeeld een recycle incentive structuren op basis van smart contracten al dan niet gekoppeld aan product paspoorten. Nederland is hier in de basis al erg sterk van verdrongen, bijvoorbeeld door het statiegeldsysteem. Uiteindelijk gaat dat dus over gedrag stimuleren. Web3.0 technologie kan daar een bijdrage spelen die lastiger met andere technologieën is te bereiken. Wie weet leven we straks wel in een wereld waarin bij het uit gebruik nemen van een product automatisch een smart contract actief wordt die een financiële compensatie belooft aan degene die het product aantoonbaar terug weet te vervoeren naar een locatie waar de grondstoffen herwonnen kunnen worden. Zoiets moeten we inmiddels kunnen maken met de huidige beschikbare technologie, de vraag is of we tot de juiste samenwerkingen komen om het ook echt te doen.